U utorak, sredu i četvrtak uveče, u okviru BELEF-a, u Botaničkoj bašti “Jevremovac” izveden je projekat “Operrrra je ženskog roda”.
Osvrt: Ivana Neimarević (Radion Beograd, 3. program)
“Ako znaš da si večeras u operi, priznaćemo ti sve ostalo”.Ovim rečima je tri noći zaredom beogradska publika bila “dozivana” i “uvođena” u novootkriveni prostor nedovršene zgrade Botaničkog instituta Biološkog fakulteta u Botaničkoj bašti “Jevremovac”, u kojoj je, u okviru ovogodišnjeg BELEF-a, izveden projekat “Operrrra je ženskog roda”. Kao jedan u nizu operkih “ekscesa” – operskih produkcija koje se u našoj sredini po pravilu realizuju samo u okviru visokobudžetnih festivala, predstavljen je rad Bojana Đorđeva i članova grupe Teorija koja Hoda – grupe mladih umetnika i teoretičara koji poslednjih godina dosledno rade na predstavljanju i promovisanju opere kao (još uvek) “žive” umetnosti i prakse. Kroz čitav niz “prestupa” u odnosu na tradicionalno poimanje termina “opera”, počev od same strukture dela u čijoj se tradicionalno tročinoj operskog formi zapravo kriju tri nezavisna dela, preko konceptualizacije i problematizacije tehničkih aspekata izvođenja, oslanjanja na medije masovne komunikacije, do neopterćenog, slobodnog odnosa “elitinih “ i “popularnih” muzičkih (i ne samo muzičkih) žanrova, zapravo su predstavljeni osnovni teorijski koncepti kojima se danas definiše termin “postopera”.
Jedna od osnovnih pretpostavki – da opera ima autorefleksivni karakter, da je ona danas neizostavno i «opera o operi», ovom prilikom je sprovedena na više nivoa. Osnovna teza projekta da je «opera ženskog roda» razmatrana je kroz odnos «drugosti», «različitosti» - kako «glasa koji peva» (kao osnovne razlike između teatra i opere), tako i ženskog glasa, odnosno ženskog lika kao večitog «drugog». Formalno, kroz tri čina opere mapirane su mogućnosti prisustva glasa u operi – preko tradicionalnog operskog koloraturnog glasa u kompoziciji Sažeti prikaz neumitnog i tragičnog toka sudbine koji je krhko biće Male Sirene odveo u potpunu propast Gorana Kapetanovića, preko neimpostiranog «glasa koji peva» u kompoziciji Oglasi/Klasifajds Anje Đorđević, do glasa koji ne peva, već proizvodi različite zvukove (govori/viče/brboće) u završnom činu «otvorenog» naziva Vaše ime ovde irske umetnice Dženifer Volš. Međutim, možda sugestivnije nego sama konepcija projekta, ovaj akutelni teorijski stav bio je posredovan kroz definisanje «glavnog lika» opere – Male Sirene. Naime, kao personifikacija «drugog», «ženskog», i pre svega «glasa koji peva», ona se nametnula kao svojevrsna lajt-tema čitave opere. Zavodljivost glasa sirene/opere i trenutak njegovog gubitka, rediteljski su duhovito posredovani u prvom činu, višestrukim ponavljanjem poznate sekvence iz Diznijevog animiranog filma «Mala sirena» u kojoj ona isplivava na površinu, napuštajući okvir mitskog, podvodnog sveta pretvarajući se u ženu, odnosno gubeći svoj glas. Poigravanje sa zavodljivošću ženskog glasa, odnosno aludiranje na poznato «dozivanje» sirena, možda se može prepoznati i u teorijskim prolozima Jelene Novak i Ivane Stamatović, koje su posetioce «uvodile» u svet opere sakrivene iza paravana, svedene na odraze koji su se reflektovali na panoima i sopstvene glasove.
Taj upliv tehnološkog, digitalnog i medijskog, kao jedna od osnovnih karakteristika savremene opere, u projektu «Operrrra je ženskog roda» konceptualizovan je i uveden kao ravnopravan «lik». Na sceni je napravljen «kopernikanski obrt» - medijski posredovanom slikom izvođenja, rediteljski odabranim sekvencama «živog» dešavanja iza paravana, kao i sekvencama snimljenih u istom prostoru u «prošlosti», publika je pratila one aspekte operskog izvođenja koji su tradicionalno sakriveni od očiju publike (rad reditelja, dramaturga, dizajnera, ton-majstora)... Tako su glavni likovi opere postali ambijent i tehnologija, koji su ujedno bili i vezivno tkivo zapravo nepostojećeg narativa. Na taj način, problematizovan je i sam postupak tehničke produkcije opere, odnosno aktuelizovano pitanje granica operskog medija.
U izvođenju projekta «Operrrra je ženskog roda» učestvovao je relativno veliki izvođački korpus – u prvom činu, u veoma uspelom izvođenju Kapetanovićeve kompozicije, solistkinje Anetu Ilić i Dariju Olajoš pratio je instrumentalni ansambl pod upravom Premila Petrovića. Drugi čin opere, kompoziciju Oglasi/Klasifajds Anje Đorđević izvele su autorka i Vladislava Đorđević na fonu snimljenog zvučnog zapisa, dok je u završnom činu, vokalne «akrobacije» bliske vokalnom prosedeu Meredit Monk, izvela sama Dženifer Volš. Iako su, pojedinačno, izvođenja sva tri čina bila vizuelno i auditivno atraktivna, njihovim arbitrarnim povezivanjem u jedinstvenu celinu, na površinu su izašle izvesne problematičnosti ovakve rediteljske odluke. Naime, dok je sled tri dela teorijski sasvim opravdan i uspeo, centralni čin opere, kompozicija Oglasi/Klasifajds Anje Đorđević uneo je izvesni dramaturški disbalans. Uporno ponavljanje istih muzičkih i rediteljskih rešenja, čini se, nije imalo svoje opravdanje, te se postepeno gubio prvobitni efekat dobrih zamisli, a izvođenje je zapadalo u hipertrofiju.
Najnoviji projekat Bojana Đorđeva i Teorije koja Hoda, srećom, neće završiti kao još jedan festivalski «eksces». Budući da je autorima već upućen poziv da učestvuju kao gosti na ovogodišnjem BITEF-u, ostaje mogućnost da se intervencijama u ovom «otovorenom» delu, teorijski prepoznatljivom i aktuelnom konceptu pruži umetnički još atraktivnije i efektnije telo.
